Poka Yoke

Poka Yoke is een Japanse term voor “foolproof“, oftewel “foutbestendig“. Het is een methodiek welke gebruik wordt tijdens verbeter- en ontwerpprojecten en kan zowel worden toegepast op producten alsmede in processen.

Het is een essentieel onderdeel van een effectief kwaliteitsysteem. Middels de methodiek wordt een product/proces zodanig gevormd dat fouten onmogelijk tot defecten kunnen leiden. Het concept is gelanceerd door Shigeo Shingo als onderdeel van het Toyota Productiesysteem.

Voorbeelden
Denk bijvoorbeeld aan een stekker. Een stekker kan op twee manieren worden ingestoken. Door de dimensionale aanpassingen van de connectoren alsmede de aansluitingen kan de combinatie Poka Yoke worden gemaakt.

Een USB-stick kan je maar op één manier in je laptop steken.

Of denk aan wasmachines of magnetrons. Deze apparaten zijn zo ingesteld dat ze alleen werken wanneer de deur bijvoorbeeld gesloten is.

Machines en installaties kunnen dus ook Poka Yoke zijn. Deze bezitten de eigenschap om in te grijpen zodra afwijkende situaties (dreigen te) ontstaan. Op die manier wordt er voorkomen dat fouten worden gemaakt of wordt de fout zo duidelijk gemaakt dat deze wordt geëlimineerd en de klant zodoende niet kan bereiken. Poka Yoke apparaten maken het op dergelijke wijze vrijwel onmogelijk om onopzettelijke fouten te maken. Dergelijke machines zijn vooral gewenst wanneer mensen onderdeel zijn van het proces, aangezien de mens onopzettelijke fouten kan maken of kan besluiten een andere werkvolgorde te hanteren.

Toepassing:
Poka Yoke staat eveneens bekend onder de Engelstalige term Zero Defect Quality Control. In basis erkent het concept dat menselijke fouten onvoorkomelijk zijn, maar deze niet per definitie tot defecten hoeven te leiden. Inspecties worden in Lean Manufacturing gedefinieerd als verspilling. Kwaliteit dient aan de bron te worden ingebouwd en afgezekerd, zodat controles overbodig worden. Progressieve inspectie is een onderdeel van het takenpakket van een operator teneinde het inbouwen van kwaliteit aan de bron mogelijk te maken. De operator:

  • ontvangt een product van een leverancier (intern/extern);
  • bezit de autonomie de kwaliteit hiervan te inspecteren;
  • verwerkt het product conform de voorgeschreven procedures;
  • waarborgt de ‘eigen’ kwaliteit (toevoeging op reeds aanwezige kwaliteit);
  • levert het product af aan de klant (intern/extern).

Echter, wanneer inspecties gedefinieerd worden als verspilling en kwaliteit aan de bron gewaarborgd moet worden, is het noodzakelijk de effecten van fouten minimaal te houden. Poka Yoke voorkomt niet dat mensen fouten dreigen te maken, maar zorgt er voor dat de effecten (gevolgen) van fouten geëlimineerd worden waardoor de uitvoering ervan onmogelijk is.

Praktijkvoorbeeld
Pick By Light is een voorbeeld van een Poka Yoke installatie. Het bedrijf “QuickConnect Wire” levert complete luchtvoorziening installaties uitgerust met hoogwaardige thermoplastische leidingen aan onder meer truckfabrikanten en scheepsbouwers. De leidingen worden volgens klantspecificaties in de juiste diameter en lengte geknipt en vervolgens voorzien van de juiste koppelingen. Het bedrijf levert leidingen in 12 verschillende diameters en kan deze voorzien van 124 verschillende soorten koppelingen. Om defecten tijdens het picken en inpersen van de koppelingen te elimineren heeft de organisatie de beschikking over 6 Pick By Light persinstallaties. Zodra de op maat geknipte leidingen arriveren op de persafdeling worden deze één-voor-één door een operator op één van de persinstallaties verwerkt. De primaire stappen hierbij zijn:
  • Leiding nemen en plaatsen in de installatie;
  • Koppeling nemen en plaatsen in de installatie;
  • Koppeling inpersen in de leiding;
  • Complete leiding uitnemen en afleveren.

Door gebruik van een Pick By Light persmachine kunnen onopzettelijke fouten welke normaliter zouden leiden tot defecten, geëlimineerd worden. Zodra de leiding in de machine is gestoken wordt deze gefixeerd en de aanwezige barcode automatisch gescand. De operator krijgt middels een groen lampje boven de betreffende bin een signaal welke koppeling in de leiding moet worden geperst en plaatst deze vervolgens in de houder. Zodra de operator beide startknoppen gelijktijdig bedient (Veiligheid) sluit het veiligheidsscherm en wordt de koppeling in de leiding geperst. Indien de operator een verkeerde koppeling pakt gaat er een rood lampje branden boven de betreffende bin en klinkt er een geluidssignaal. De operator krijgt hierdoor een teken dat er een fout wordt gemaakt en krijgt op deze manier de kans geboden de fout te herstellen. Het plaatsen van een verkeerde koppeling is binnen “QuickConnect Wire” onmogelijk, doordat alle machines zijn uitgerust met unieke koppelinghouders. Daarnaast hanteert het bedrijf eveneens Poka Yoke Design, waardoor iedere koppeling is voorzien van een unieke vormgeving. Mocht een operator een verkeerde koppeling picken en toch in de houder van de machine proberen te plaatsen, dan wordt de machine niet vrijgegeven voor persing. De machine herkent in dit geval het verschil in pasvorm en geeft een storingssignaal af.

Nadat de juiste koppeling is ingeperst wordt de fixatie van de leiding opgeheven en kan de operator de leiding uit de machine halen. Zodra het proces correct is doorlopen wordt de betreffende leiding afgeboekt in het systeem en de machine vrijgegeven voor de volgende leiding.

Conclusie
Het is duidelijk dat Poka Yoke:

  • het optreden van fouten kan voorkomen (foutpreventie);
  • het optreden van de defecten van fouten kan voorkomen (foutdetectie).

Een belangrijk verschil tussen bovenstaande aspecten is dat Poka Yoke niet altijd de foutkans volledig elimineert, maar echter wel de detectie van fouten kan zekerstellen en zodoende zorgt dat fouten niet veranderen in defecten. Het aanzetten tot het maken van een fout kan bijvoorbeeld in manafhankelijke processen niet altijd worden gewaarborgd. Doordat foutpreventie hierbij niet mogelijk is, richt Poka Yoke zich in dergelijke processen op foutdetectie.